GroenGoed verbouwt voedsel voor en met de buurt. “Al is voedsel verbouwen niet ons enige doel”, licht secretaris Rutger Henneman toe. “We zetten onze tuinen in voor een heel scala aan maatschappelijke doelen. Van biodiversiteit en ons voorbereiden op klimaatverandering tot gezondheid en mensen met elkaar verbinden.”

Frank Schurink is bestuurslid externe betrekkingen van Volkstuinvereniging Eigen Hof. Het is zijn doel om zoveel mogelijk mensen te overtuigen van de waarde van het volkstuinencomplex. “We hebben een enorme biodiversiteit die je in de stad niet tegenkomt. Een van onze tuinders nam op zijn tuin eens 54 verschillende vogels waar en studentenclubs kwamen hier insecten tegen die ze nergens anders vonden. Het is echt een bijzonder stuk groen.”

Tuinman Harmen Sliep vertelt over wat hij zijn ‘openlucht buurthuis’ noemt. Buurtbewoners huren in de Groene Oase op Zuid zelf een tuintje, of kunnen terecht in de algemene tuin die een werkplek biedt aan een uiteenlopende groep vrijwilligers. Naast tuinieren houden de vrijwilligers zich bezig met het maken van zalfjes, oliën, thee, jam en het koken van gemeenschappelijke maaltijden.

Frenk Walkenbach ontmoette de medeoprichters van Wollefoppengroen & Co tijdens een protest tegen de bouw in het Wollenfoppenpark. Toen de gemeente van de bouw afzag, gingen de radartjes draaien. “We waren tegen de bouw, maar waar waren we eigenlijk voor? We zagen hoe leuk het was om samen met buurtbewoners ergens aan te werken, dus we besloten een plan in te dienen om van een kaal veld een parkje te maken.”

De voedseltuin Rotterdam bestaat inmiddels twaalf jaar en is opgericht door de Voedselbank, er vlak achter gevestigd. Meriam Beek: “Destijds kreeg de voedselbank maar weinig groenten binnen. Er ontstond een idee om op dit stuk braakliggende grond groenten te gaan verbouwen, zodat ze dat ook aan konden bieden. Samen met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt – en mensen die zelf ook bij de Voedselbank kwamen – werd Voedseltuin Rotterdam opgezet.”

Carolien van Eykelen, adviseur Rotterdam Circulair en in die rol bezig met allerlei organische stromen in de stad, is in ieder geval fan. Volgens haar is bokashi een goede manier om organisch materiaal duurzaam te recyclen.

Wist je dat in een kopje koffie maar 0,2% van de koffieboon zit? De rest blijft achter als koffiedik in het apparaat. En dat is waardevolle grondstof! Je kunt het onder andere als bodemverbeteraar gebruiken. Rotterzwam doet momenteel samen met de Universiteit van Wageningen uitgebreid onderzoek naar de mogelijkheden van koffiedik als bodemverbeteraar en het effect wat dat op de bodem heeft.

Wethouder Zeegers: “Circulair denken en doen geeft enorme kansen: als stad hebben we goud in handen. Dat moeten we benutten. Met het programma ‘Samen in actie voor een circulaire stad’ willen we flink tempo maken om Rotterdam toekomstbestendig, schoner, duurzamer en economisch veerkrachtiger te maken. En daarbij nodig ik maatschappelijke organisaties, bedrijven en bewoners van harte uit om met ons mee te doen. We hebben iedereen nodig, maar tegelijkertijd kan iedereen ook profiteren van de circulaire economie.”

Kruislaaghout goed toepasbaar Op maandag werd het allereerste bouwwerk ter wereld gepresenteerd dat gemaakt is van kruislaaghout van tweedehands pallets. Daarnaast presenteerden de deelnemers structurele oplossingen die ervoor zorgen dat rest- en sloophout niet langer in de verbrandingsoven belandt, maar een toepassing krijgt in de Nederlandse houteconomie. Bij de Rotterdamse milieuparken werd bijvoorbeeld een proef gedaan met nog een extra container voor massief hout met een laagje verf (voorheen belandde dit namelijk op de resthoop). Dit hout blijkt nog goed te gebruiken voor hoogwaardige toepassingen. Medewerkers zijn getraind in het selecteren van het hout. Hout van pallets bleek geschikt om er kruislaaghout van te maken. Hierbij worden stroken hout kruislings op elkaar gelijmd tot materiaal voor de bouw. Binnenkort onderzoekt TNO met een drukproef de belastbaarheid van dit kruislaaghout ten opzichte van kruislaaghout uit ‘vers’ hout. De milieukostenindicator is zeer positief: de milieukosten van kruislaaghout uit gebruikt materiaal zijn 50% lager dan die van kruislaaghout uit nieuw materiaal.

Het kwartje viel bij Cynthia toen ze zes jaar geleden rondliep op de campus van het Utrecht Science Park. Ze was er betrokken bij een onderzoek naar de mogelijkheden om de campus zelfvoorzienend te maken. ‘Mijn rol was om te observeren. Eén ding dat me opviel waren de 325 schapen die er graasden. Wat deden die daar eigenlijk?’ De schapen bleken researchmateriaal te zijn voor studenten dierengeneeskunde. Maar waar gaat hun wol dan heen, vroeg Cynthia zich af. Bieden de schapen niet veel meer mogelijkheden? ‘Mijn grote drijfveer is de vraag hoe we mens, natuur en landschap weer gelijkwaardig aan elkaar kunnen maken, zodat we elkaar kunnen versterken in plaats van in de weg zitten. Ook onderzoek ik hoe we onze openbare ruimte productiever kunnen maken door lokale materialen en expertise te gebruiken. In de schapen kwamen al mijn fascinaties samen.’  

Als transitieregisseur Groene Stromen bij de gemeente Rotterdam heeft Carolien van Eykelen een helder doel: in 2030 moet minimaal de helft van het organisch afval in de stad hoogwaardig worden hergebruikt. Eén van die afvalstromen is wol. Want je gelooft het niet, maar in de enige echte metropool van Nederland grazen maar liefst 2.500 schapen.

Er gebeuren al veel goede dingen met gerooide Rotterdamse bomen. Versnipperaars maken er bodembedekking van en GKB, een groenaannemer van gemeente Rotterdam, maakt er houtpalen van. Op deze manier ondersteunen gezaagde bomen jonge bomen. Een prachtig voorbeeld van circulair denken. En circulair doen!

Circulair betekent: het duurzamer produceren, bewuster kopen en beter wegdoen van spullen. En dat moeten we steeds meer gaan doen, want dat is goed voor het klimaat. En voor je portemonnee. En het is nog leuk ook: “Als ik iets zie, denk ik meteen ‘wat kan ik daar nog meer mee?’ Dat vind ik leuk, ik haal er mijn creativiteit uit.”

In Lentegasten vertelde Hanneke van der Heijden, strategisch adviseur van Rotterdam Circulair, over onze verbondenheid aan de natuur, wat dit betekent voor ons werk in duurzaamheid en impact maken, en hoe we mensen kunnen helpen weer ‘in sync’ te raken met de natuur. Ook stelden jullie een aantal vragen via de chat. Hieronder geeft Hanneke antwoord. 

Verbinding leggen, daarin zit een belangrijke sleutel die ons helpt van denken naar doen. Dat bleek uit de openingssessie van het mini-festival. Verbinding leggen met anderen, zoals taalmilieucoach Houria Tourich in haar dagelijkse werk doet. Of verbinding leggen tussen het kleine dat je doet en het grotere systeem. Zoals Sanne Zwart, fermentatiespecialist en ondernemer, ervaart met fermenteren. ‘Het is tijd dat we tot ons doorlaten dringen: alles is een ecosysteem. Alles is verbonden,’ zegt Henk Oosterling, ecosoof. ‘Plus: wij bestaan bij de gratie van anderen. Wat kan ik hier doen met wie? Dat is de hamvraag.’

Nu is het moment om te starten. Nederland staat aan het begin van de omslag naar een circulaire economie. Door nu aan de slag te gaan, vergroten deze initiatieven en ondernemers hun concurrentiekracht. Zo hebben zij een voorsprong voordat circulair ondernemen vanuit wet- en regelgeving wordt opgelegd. En de gemeente Rotterdam helpt graag een handje.

Den Ouden verwerkt de reststromen, en dus ook de Rotterdamse kerstbomen, vooral tot bodemverbeteraars en bodembedekkers. Maar er zijn meer mogelijkheden. Anke: ‘Samen met Lisa Hoogeveen, zij is adviseur circulaire ketens van Plennid, hebben we hiervoor een plan ontwikkeld. Plennid is een adviesbureau op het gebied van organische grondstofketens en zit veel bij gemeentes en provincies aan tafel. Doel is met de gemeente Rotterdam uit te zoeken welke circulaire producten we van de kerstbomen gaan maken. Het is hierbij zeker de bedoeling dat de eindproducten terugkomen in Rotterdam. Op het dak van Parkboulevard Big Shops aan de Vierhavenstraat ligt trouwens al tuindak-substraat van Den Ouden. Ja, we weten de weg in Rotterdam.’

Voor veel mensen is het een jaarlijks gezellig ritueel: de kerstboom kopen en optuigen tijdens de feestdagen in december. Het is verre van duurzaam dat je zo’n boom (die lang nodig heeft om tot dat formaat te groeien, bemest, bewaterd en getransporteerd moet worden) uiteindelijk maar een paar weekjes meegaat. En dan weer wordt weggegooid. Door de bomen apart in te zamelen krijgen ze al jaren een tweede leven als bijvoorbeeld houtsnippers of compost. Hoe mooi is het als we nog meer met deze bomen kunnen doen?

“Sinds 2013 woon ik aan de Spangesekade. Een fijne plek aan het water en toch midden in de stad. In het complex is een grote schaduwtuin met berkenbomen, struiken, vaste planten en bodembedekkers. De tuin ziet er in 2013 nogal verwilderd uit: her en der steken zielige bodembedekkers uit het zwarte doek dat de hele tuin bedekte. In de jaarlijkse VVE-vergadering vertel ik over mijn plannen om de tuin te onderhouden. Daar krijg ik enthousiaste reacties op. Budget is er niet echt. Ik ga daarom op zoek naar een betaalbare en duurzame manier van tuinieren.

Rotterdam Circulair Rotterdam produceert jaarlijks 10 miljoen kilo organisch huishoudelijk afval. Dat materiaal wordt gecomposteerd, of vergist en daarna gecomposteerd. Tot 2024 groeit deze hoeveelheid naar 17 miljoen kilo, omdat het gescheiden inzamelen en verwerken van organisch afval wettelijk verplicht wordt. Om die reden zoekt de gemeente naar mogelijkheden om meer materiaal, hoogwaardiger te verwerken. Deze zoektocht past bij de ambitie van het programma Rotterdam Circulair, om in 2030 het gebruik van grondstoffen met de helft terug te dringen. Een van de manieren om dit te doen is het benutten van afval als nieuwe grondstof.

Circulair ondernemen is Jente alles behalve nieuw of onbekend; al sinds 2013 werkt ze in het pand van BlueCity. In deze tijd richtte ze onder andere Kromkommer op, een sociale onderneming die strijdt tegen voedselverspilling. Sinds een aantal jaar is Jente namens rotterzwam betrokken als projectleider bij het project Terug naar de Bodem. In dit project wordt er gekeken of organische reststromen, zoals koffiedik en oesterzwamsubstraat, gebruikt kunnen worden in de landbouw. ‘We zijn in 2019 begonnen met veldproeven bij de boer om te kijken of substraat of koffiedik een positief effect hebben op de bodem en gewassen’, legt Jente uit.

Mag je bier gebrouwen met regenwater verkopen? Wanneer mag je reststromen wel of niet gebruiken en waar moet je zijn om dat geregeld te krijgen? Ondernemers kunnen hun vraag gratis indienen bij het Circulair Loket en krijgen vrijblijvend advies op maat.

De brouwerij is nog maar net gevestigd in het rap ontwikkelende ‘Makers District’, maar al bekend bij vele buren die de brouwerij betrekt bij de circulaire opzet. Alexander Bruring, sales- en marketingdirecteur, vertelt vol enthousiasme over alle innovaties die de brouwerij aan het brouwproces heeft toegevoegd.

‘We weten steeds minder waar onze voeding vandaan komt en hoe we bepaalde producten maken’, vind Pieter Städler. ‘Met Städler Made ben ik toen begonnen met initiatieven om met techniek verpakt in een aantrekkelijke service iedereen de mogelijkheid te geven om aan de slag te gaan. Zo is LEAFY ontstaan, een beweging die streeft naar hyperlokale stadslandbouw.’

Rotterdamse ambtenaren die regelmatig koffie drinken zorgen sinds kort voor een duurzamere stad. De gemeente Rotterdam gebruikt het koffiedik, de drab die overblijft als je een kop koffie hebt gezet, als voeding in de potgrond van plantenschalen. Bij het Timmerhuis werden onlangs tien plantenbakken geplaatst met een inhoud die bestaat uit een mengsel van potgrond en koffiedik. Het is een van de stappen die de gemeente onderneemt om haar eigen processen te verduurzamen.

Sinds vandaag kunnen mensen kauwgom op het kauwgombord aan het Cor Kieboomplein plakken. Daar staat het grootste kauwgombord van Nederland, in de vorm van een wereldkaart. Onder het mom van ‘Waar blijf jij het liefst plakken?’ kan iedereen op het bord, dat een doorsnede heeft van 1,5 meter en waarop een wereldkaart is afgebeeld, zijn of haar kauwgom een plekje geven. De kauwgom wordt regelmatig verwijderd door organisatie Gum Buddy die ervoor zorgt dat het een tweede leven krijgt. Kauwgomresten bestaan namelijk uit rubber en zijn goed te recyclen in bijvoorbeeld teenslippers.

Altijd al willen weten wat er met jouw restafval gebeurt? Kom dan naar de open dag van de AVR in Rozenburg op zaterdag 7 oktober! Dag in dag uit ontvangen en verwerken ze daar diverse soorten restafval, afkomstig van huishoudens en bedrijven uit Nederland en het buitenland. Ook jouw restafval dus! Dat restafval ontvangen ze via het water of over de weg.

Oesterzwammen op koffiedik

De oprichters van RotterZwam zijn ervan overtuigd dat we naar de natuur moeten kijken, om te leren hoe wij onze samenleving meer circulair kunnen inrichten. Zonder afval dus. In het voormalig tropisch zwembad Tropicana aan de Maasboulevard kweekt dit team van gedreven Rotterdammers oesterzwammen op koffiedik. RotterZwam verkoopt deze vervolgens aan ondernemers uit de plaatselijke horeca. Die leveren weer hun koffiedik in, dat prima geschikt is als voedingsbodem.