Transitie-inclusief ontwerpen: ‘niet zomaar alles eruit raggen’
Stel, je wilt als afdeling Circulair binnen de gemeente nieuwe, toekomstbestendige manieren testen om de buitenruimte in te richten. Waar begin je dan? De Coolsingel openbreken om er een wadi aan te leggen, of een rijbaan opofferen voor bijvriendelijke beplanting neemt niet iedereen je in dank af. Maar het is echt mogelijk, experimenteren met ‘transitie-inclusief ontwerpen’. Een mooi voorbeeld is Casa Chris. “Wij zaten alleen maar naar die tuin te kijken.”
Transitie-inclusief ontwerpen – het klinkt ingewikkeld. Carolien van Eykelen, projectleider organische stromen bij de gemeente Rotterdam, legt uit: “Wereldwijd zijn er grote veranderingen gaande, die óók in Rotterdam spelen. Zo werken we aan klimaatadaptatie: hoe kunnen we de stad aanpassen aan het veranderende klimaat? Daarnaast willen we de biodiversiteit versterken, omdat die hard achteruitgaat. Dus hoe maken we de stad groener, met meer ruimte voor planten en dieren? En tot slot is er de transitie naar een circulaire economie: in 2050 willen we in Rotterdam geen afval meer; alle materialen in de stad gebruiken we dan opnieuw. Transitie-inclusief ontwerpen betekent dat je bij het ontwerpen, aanleggen en beheren van de groene buitenruimte denkt vanuit deze drie transities.”
Moeilijk voor te stellen
Normaal gesproken is bij het ontwerp van een gebied het Handboek Rotterdamse Stijl leidend. Carolien: “Daarin staat per wijk welke straatstenen we gebruiken, welke lantaarnpalen, en ook welke bomen en planten. Zodat er eenheid ontstaat in het straatbeeld. Dat is belangrijk, het maakt de stad mooier en ook makkelijker te beheren. Maar deze tijd vraagt om iets anders. De buitenruimte moet niet alleen mooi zijn, maar ook bijdragen aan biodiversiteit en er is ruimte nodig om water op te slaan. Ook is het belangrijk om circulair te werken, door organisch materiaal zoals blad en takken zoveel mogelijk in een gebied te houden. Dat is namelijk voedsel voor beestjes boven en onder de grond, wat weer zorgt voor een gezonde bodem.” Carolien merkte dat het voor veel mensen moeilijk is om zich voor te stellen hoe zo’n transitie-inclusieve straat of wijk er dan uitziet. “In een drukke stad als Rotterdam kun je dat niet zomaar ergens uitproberen. Dus gingen we op zoek naar plekken om te experimenteren. In die zoektocht stuitten we op Casa Chris.”
Aangenaam rommeltje
Casa Chris bestaat uit twee circulair gebouwde woningen op een stuk grond vlakbij de wijken Charlois en Pendrecht. De inmiddels overleden initiatiefnemer Chris de Jong wilde er een inspirerende, tijdelijke woon- en werkplek bieden aan theatermakers, kunstenaars, schrijvers en musici. Zodat zij buiten hun ‘normale’ woon- en werkkring rust en creativiteit kunnen vinden, nieuwe contacten opdoen en samen experimenteren. Els Desmet is stadsgeograaf én bestuurslid van Stichting Casa Chris. “Chris wilde het huis toekomstgericht ontwerpen. Daarom is het hele gebouw gemaakt van hernieuwbare grondstoffen. Om ideeën te verzamelen over hoe Casa Chris echt onderdeel kan worden van de stad, hebben we een aantal etentjes georganiseerd.” Op een van die avonden was Carolien aanwezig. Carolien: “Ik was met een collega uitgenodigd om mee te denken over de toekomst van het huis. Maar wij zaten alleen maar naar die indrukwekkende tuin te kijken: een woest landschap, een aangenaam rommeltje wat ons betreft. Dus wij vroegen: wat zijn eigenlijk jullie plannen met de tuin?” Die vraag zette heel wat in gang.
Voortbouwen op wat er al is
Stichting Casa Chris nodigde samen met de gemeente een groep experts uit om ideeën voor de tuin uit te wisselen. Zo ook Kees de Vette, bodemadviseur bij de gemeente Rotterdam. “Ik ben nu in gesprek met ontwerpers, beheerders en uitvoerders, maar ook ecologen en geologen. Mensen die elkaar niet vanzelfsprekend ontmoeten, dus dat is interessant. Als bodemadviseur onderzoek ik hoe de bodem rond Casa Chris in elkaar zit; welke beplanting goed gedijt op die plek.” De groep streeft naar een transitie-inclusief ontwerp. “Dat past ook heel goed bij het circulaire gebouw”, vindt stadsgeograaf Els. “De eerste zin van Carolien pakte mij meteen: ‘Bij transitie-inclusief ontwerpen kijk je naar wat er al is’. Dat is precies wat ik in mijn werk ook doe! Ik kijk altijd op welke talenten in een wijk, maar ook op welke ‘stenen’ we kunnen voortbouwen. Bij Casa Chris hebben we bijvoorbeeld met de familie van Chris twee vijgenbomen geplant. Die willen we graag behouden.” Precies hoe Carolien en haar collega’s te werk willen gaan: “Niet zomaar alles eruit raggen, maar goed kijken hoe we kunnen laten staan wat er al staat.”
Drie groepen, drie ontwerpen
Bij transitie-inclusief ontwerpen ga je dus uit van wat er al is. En dan? “We hebben een workshop gedaan waarbij we de groep in drieën verdeelden”, vertelt bodemadviseur Kees. “Eén groep boog zich over de vraag: wat zou je doen als je de tuin maximaal biodivers zou inrichten? Een andere groep ging aan de slag met een volledig klimaatadaptief ontwerp en de derde groep ontwierp een tuin geheel volgens de circulaire principes. Het mooie was: de ontwerpen die eruit kwamen, waren voor tachtig procent hetzelfde.” Naast de drie transities moesten de deelnemers ook rekeninghouden met de wensen van (toekomstige) bewoners. Kees: “Een ecoloog die de zandhoop in de tuin ziet, zal zeggen: ‘Fantastisch! Daar komen allemaal zandbijen op af. Vooral laten liggen.’ Maar wil je de tuin ook functioneel gebruiken, of genieten van bloemen en planten, dan kan die hoop beter weg.”
“Deze manier van werken past bij Casa Chris”
Els is enthousiast over het voorlopige ontwerp dat er nu ligt – een combinatie tussen de drie. “Ik heb zo veel leuke ideeën gehoord: eetbare planten, planten die je kunt gebruiken om mee te schilderen, een ontmoetingsplek, een schommelstoel aan de boom. Iemand keek zelfs buiten de grenzen van de tuin: hoe kun je de omgeving ook meenemen in het transitie-inclusief ontwerp? En één groep maakte verrassend genoeg de achterkant van het gebouw, die aan een sloot grenst, heel belangrijk. Ze ontwierpen daar een brede vlonder, zodat je daar – lekker in de schaduw van het gebouw – echt kunt verblijven.” Ze is erg te spreken over de samenwerking met de gemeente. “De betrokkenheid van al die kundige mensen die met aandacht onze tuin ontwerpen, is geweldig. Het versterkt ons initiatief en de stichting: we kunnen nu dingen doen waarvoor wij niet de kennis en expertise hebben. Deze innovatieve werkwijze – transitie-inclusief ontwerpen, met een diverse groep mensen bij elkaar – past heel erg bij een verblijf in Casa Chris: we willen mensen de rust bieden om op een vernieuwende manier naar de wereld te kijken.”
Verbinding met de stad
Vanuit het perspectief van de gemeente is Casa Chris een interessant project in een groter proces. Carolien: “We zijn binnen de gemeente bezig om anders naar de buitenruimte én de bodem in de stad te kijken. Er wordt nu bijvoorbeeld veel meer nagedacht over hoe vaak en wanneer we maaien. En een boom krijgt nu standaard 25 kuub grond in plaats van vijf. Dat zijn allemaal stapjes naar een meer transitie-inclusieve buitenruimte.” Kees: “Rotterdam is sinds de oorlog een echte autostad. Langzaam krijgt groen een prominentere plek. Ik hoop dat dat zich doorzet. De tuin van Casa Chris kan mooi dienen als voorbeeldproject.” Els hoopt het huis en de tuin te verbinden met de stad. “We willen dat
meer organisaties in de stad zich verbonden voelen met de plek. Ook willen we een sterke band met de wijk. Het zou leuk zijn als kinderen hier bijvoorbeeld langskomen om te leren over biodiversiteit. Ik wil vooral dat het een fijne, aangename plek wordt. En ik hoop dat het ontwerp anderen inspireert.”
Kijk voor meer informatie over Casa Chris op casachrisrotterdam.nl
Whatsapp
E-mail
Kopieer Link
Meld je aan voor de Rotterdam Circulair Nieuwsbrief
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
